9.1 Rüzgâr Enerjisi Santrallerinde Satış
Elektrik Piyasası, elektrik enerjisinin üretim, iletim, dağıtım, piyasa işletimi, toptan satış, perakende satış, ithalat ve ihracat faaliyetleri ile bu faaliyetlere ilişkin iş ve işlemlerden oluşan bir piyasadır.
Üretildiği anda tüketilmesi gereken elektrik enerjisinde, tüketim aylara, günlere ve günün saatlerine göre farklılık göstermektedir. Bu sebeple, elektrik enerjisi talebi ve arzının her saniye dengelenmesi gerekmektedir. Elektrik Piyasası’nda yürütülen tüm faaliyetler bunun üzerine ku- ruludur.
2001 yılında yürürlüğe giren 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile Türkiye elektrik piyasasının yeniden yapılandırılması amaçlanmıştır. 2013 yılında yürürlüğe giren 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu (EPK) ile 4628 sayılı kanunun pek çok hükmü yürürlükten kaldırılarak 4628 sayılı Kanunu’nun adı Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun olarak değiştirilmiştir. Temel amaçlar açısından eski ve yeni EPK arasında ciddi bir fark yoktur
Elektrik Piyasası faaliyetleri 14.03.2013 tarihinde kabul edilen “6446 Numaralı Elektrik Piyasası Kanunu” kapsamında yürütülmektedir. Bu kanun ile “Elektriğin yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreyle uyumlu bir şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması için, rekabet ortamında özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösteren, mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir elektrik enerjisi piyasasının oluşturulması ve bu piyasada bağımsız bir düzenleme ve denetimin yapılmasının sağlanması” amaçlanmaktadır.
Yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilen elektrik enerjisinin iç piyasada ve uluslara- rası piyasalarda alım satımında kaynak türünün belirlenmesi ve takibi için üretim lisansı sahibi tüzel kişiye Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) tarafından Yenilenebilir Enerji Kaynak (YEK) Belgesi verilir. Türkiye elektrik enerjisi sektöründe yenilenebilir enerji santralleri ürettikleri elektriği,
- İkili anlaşma ile tedarik şirketleri, TETAŞ ya da serbest tüketicilere,
- Gün öncesi planlama/piyasa ve gün içi piyasa kapsamında PMUM’a,
- YEK belgelerine istinaden YEK Destekleme Mekanizması (YEKDEM) kapsamında PMUM’a satabilme imkânına sahiptirler.
Burada rüzgâr enerjisi santrallerinin üretim profili kesikli bir seyir izlediğinden bu santraller ikili anlaşma mekanizmasını tercih etmemektedirler. PMUM, 2013 tarihinde yürürlüğe giren 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanuna göre piyasa işletim lisansı alındıktan sonra Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi (EPİAŞ) adı altında yeniden yapılandırılacaktır. Böylelikle şu an PMUM tarafından işletilen GÖP ve GİP, EPİAŞ tarafından işletilecektir. DGP ise MYTM tarafından işletilmeye devam edecektir.
9.1.1 Gün Öncesi Piyasa (GÖP)
Bu piyasa, şu anda TEİAŞ bünyesinde bulunan Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi (PMUM) tarafından yönetilmektedir. GÖP’e katılacak rüzgâr santralleri gün öncesinde, ticaretin gerçekleşeceği ilgili gün için üretim miktarını ve fiyat teklifini PMUM’a bildirir. PMUM gerekli arz ve talep değerlendirmelerini yaparak ticaretin yapılacağı gün için her bir saate ait fiyatları belirler. Belirli zamanlarda da uzlaştırma işlemlerini gerçekleştirerek santrallerin alacak ve borç tutarlarını belirler. Rüzgâr santralleri için bu piyasada en önemli sıkıntı gün öncesinde verdik- leri üretim tahminleri ile piyasa işletim zamanında yaptıkları üretimler arasında sapmaların oluşmasıdır. Bu da santrallere dengesizlik maliyeti olarak yansımaktadır.
9.1.2 Dengeleme Güç Piyasası (DGP)
DGP, arz ve talebin gerçek zamanlı olarak dengelenmesi amacına hizmet etmek üzere, on beş dakika içerisinde gerçekleştirilebilen çıkış gücü değişimi ile elde edilen yedek kapasitenin alış-satışının gerçekleştiği ve sistem işletmecisi tarafından işletilen organize toptan elektrik piyasasını ifade eder. Bu piyasa, TEİAŞ bünyesinde yer alan Milli Yük Tevzi Merkezi (MYTM) tarafından yönetilmektedir. Rüzgâr enerjisine dayalı üretim tesisleri dengeleme birimi olma yükümlülüğünden muaf olup, ilgili piyasa katılımcısı tarafından talep edilmesi ve sistem işletmecisi tarafından uygun bulunması halinde dengeleme birimi olabilirler. Şu anda rüzgâr santralleri için tercih edilen bir piyasa değildir.
9.1.3 Gün İçi Piyasa (GİP)
GÖP’te işlemler fiziki elektrik teslimatından yirmi dört saat önce yapılmakta ve piyasa katılımcıları elektrik üretim ve tüketim planlarını bir sonraki gün için yirmi dört saat olarak sunmaktadır. Böylece Türkiye elektrik üretim–tüketim dengesi yirmi dört saat öncesinden sağlanmaya çalışılmaktadır. DGP ise sistemde öngörülemeyen ve anlık olarak oluşan dengesizlikleri gidermek amacıyla yük alma ve yük atma talimatları verilerek yönetilen bir piyasadır. GİP, bu iki piyasanın yanında katılımcılara daha kısa süre içinde alış satış imkânı sunmaktadır. GİP’te katılımcılar fiziki teslimattan iki saat öncesine kadar elektrik ticareti yapabileceklerdir. Ayrıca GÖP’teki yirmi dört saatlik planlamanın aksine teklifler saatlik olarak verilebilecektir (Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği, 2009). GÖP’te katılımcıların elektrik üretim-tüketim planlarını bir gün öncesinden yapması, gün içinde öngörülemeyen üretim-tüke- tim değişimlerini telafi etme imkânını ortadan kaldırmaktadır. GİP, gün içinde katılımcılara dengesizliklerini telafi etme imkânı vermektedir. Bunun sonucu olarak; GİP, DGP hacmini düşürerek birincil amacı olan Türkiye elektrik üretim-tüketim dengesinin daha kararlı hale gelme- sine hizmet edecektir. Bu piyasa 1 Temmuz 2015 tarihinden itibaren işletilmektedir. Bu piyasanın özellikle rüzgâr santrallerinin GÖP’te düştüğü dengesizlik miktarını azaltmalarına yar- dımcı olması beklenmektedir. Özetlemek gerekirse:
- Dengeleme ve uzlaştırma mekanizması 1 Temmuz 2006’da başlamıştır.
- Gün öncesi planlama ve DGP 1 Aralık 2009’da devreye girmiştir. GÖP ve DGP 1 Aralık 2011’de devreye girmiştir.
- GÖP, DGP ve GİP 1 Temmuz 2015’te devreye girmiştir.
9.2 Elektrik Piyasası’nda Yer Alan Terimler Nelerdir?
Elektrik Piyasası’nda yer alan önemli terimleri şu şekilde sıralayabiliriz: Dağıtım Tesisi: İletim tesislerinin ve dağıtım gerilim seviyesi 36 kV ve altı gerilim seviyesi ile üretim ve tüketim tesislerine ait şalt sahalarının bittiği noktadan sonraki nihayet direğinden, alçak gerilim seviyesinden bağlı tüketicilerin yapı bina giriş noktalarına kadar, bina giriş ve sayaç arası hariç, elektrik dağıtımı için teçhiz edilmiş tesis ve teçhizat ile dağıtım şirketince teçhiz edilen ya da devralınan sayaçlardır.
İletim Tesisi: Üretim veya tüketim tesislerinin 36 kV üstü gerilim seviyesinden bağlı olduğu üretim veya tüketim tesisi şalt sahasından sonraki nihayet direğinden itibaren iletim şalt sahalarının orta gerilim fiderleri de dahil olmak üzere dağıtım tesislerinin bağlantı noktalarına kadar olan tesislerdir.
Görevli Tedarik Şirketi: Dağıtım ve perakende satış faaliyetlerinin hukuki ayrıştırması kapsa- mında kurulan veya son kaynak tedariği yükümlüsü olarak Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu tarafından yetkilendirilen tedarik şirketidir.
Üretim Şirketi: Sahip olduğu, kiraladığı, finansal kiralama yoluyla edindiği veya işletme hakkını devraldığı üretim tesisi ya da tesislerinde elektrik enerjisi üretimi ve ürettiği elektriğin satışıyla iştigal eden özel hukuk hükümlerine tabi tüzel kişidir.
İmdat Grupları: Can ve mal kaybını önlemek amacıyla sadece elektrik enerjisi kesilmelerinde kullanılan elektrojen gruplarıdır.
Merkezî Uzlaştırma Kuruluşu: Piyasa katılımcıları arasındaki ilgili yönetmelikle belirlenecek olan mali işlemleri yürütmek üzere kullanılan, 6/12/2012 tarihli ve 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’na göre merkezî takas kuruluşudur.
Organize Toptan Elektrik Piyasaları: Elektrik enerjisi, kapasitesi veya perakende alış satışının gerçekleştirildiği ve piyasa işletim lisansına sahip merkezî bir aracı tüzel kişilik tarafından organize edilip işletilen gün öncesi piyasası, gün içi piyasası ile sermaye piyasası aracı niteliğindeki standardize edilmiş elektrik sözleşmelerinin ve dayanağı elektrik enerjisi ve/veya kapasitesi olan türev ürünlerin işlem gördüğü ve Borsa İstanbul Anonim Şirketi tarafından işletilen piyasaları ve Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi tarafından organize edilip işletilen dengeleme güç piyasası ve yan hizmetler piyasası gibi elektrik piyasalarıdır.
Türev Piyasalar: İleri bir tarihte teslimatı veya nakit uzlaşması yapılmak üzere elektrik enerjisinin ve/veya kapasitesinin, bugünden alım satımının yapıldığı piyasalardır.
Önlisans: Üretim faaliyetinde bulunmak isteyen tüzel kişilere, üretim tesisi yatırımlarına başlamaları için gerekli onay, izin, ruhsat ve benzerlerinin alınabilmesi için belirli süreli verilen izindir.
Perakende Satış: Elektriğin tüketicilere satışıdır.
Toptan Satış: Elektrik enerjisinin ve/veya kapasitesinin tekrar satışı için satışıdır.
Serbest Tüketici: Kurul tarafından belirlenen elektrik enerjisi miktarından daha fazla tüketimi bulunduğu veya iletim sistemine doğrudan bağlı olduğu veya organize sanayi bölgesi tüzel kişiliğini haiz olduğu için tedarikçisini seçme hakkına sahip gerçek veya tüzel kişidir.
Son kaynak Tedariği: Serbest tüketici niteliğini haiz olduğu hâlde elektrik enerjisini, son kaynak tedarikçisi olarak yetkilendirilen tedarik lisansı sahibi şirket dışında bir tedarikçiden temin etmeyen tüketicilere elektrik enerjisi tedariğidir.
Tarife: Elektrik enerjisinin ve/veya kapasitenin iletimi, dağıtımı ve satışı ile bunlara dair hizmetlere ilişkin fiyat, hüküm ve şartları içeren düzenlemelerdir.
Tedarikçi: Elektrik enerjisi ve/veya kapasite sağlayan üretim şirketleri ile tedarik lisansına sahip şirketlere verilen isimdir.
Tedarik Şirketi: Elektrik enerjisinin ve/veya kapasitenin toptan ve/veya perakende satılması, ithalatı, ihracatı ve ticareti faaliyetleri ile iştigal edebilen tüzel kişidir.
Tesis: Elektrik enerjisi üretimi, iletimi veya dağıtımı faaliyeti yürütülen veya yürütülmeye hazır tesis, şebeke veya teçhizattır.
Uluslararası Enterkonneksiyon: Ulusal elektrik sisteminin diğer ülkelere ait elektrik sistemi ile senkron paralel, asenkron paralel, ünite yönlendirmesi veya izole bölge yöntemlerinden birinin kullanılmasıyla işletilmesini esas alan enterkonneksiyonudur.
Genel Aydınlatma: Otoyollar ve özelleştirilmiş erişme kontrollü karayolları hariç, kamunun genel kullanımına yönelik bulvar, cadde, sokak, alt-üst geçit, köprü, meydan ve yaya geçidi gibi yerler ile halkın ücretsiz kullanımına açık ve kamuya ait park, bahçe, tarihî ve ören yerlerinin aydınlatılması ile trafik sinyalizasyonu aydınlatılmasını kapsamaktadır.
Enerji Borsası: Elektrik enerjisinin Gün Öncesi ve Spot Piyasa’da ticarete konu olmasını sağlayan bir organize piyasadır.
Gün Öncesi Piyasası (Spot Piyasa): Bir gün sonrası teslim edilecek uzlaştırma dönemi bazında elektrik enerjisi alış-satış işlemleri için kurulan ve Piyasa İşletmecisi (EPİAŞ) tarafından işletilen organize toptan elektrik satış piyasasıdır.
Gün İçi Piyasası: Elektrik teslimat saatinden en az 90 dakika öncesinde elektrik ticareti ve dengeleme faaliyetleri için kullanılan Piyasa İşletmecisi (EPİAŞ) tarafından işletilen organize bir piyasadır.
Dengeleme Güç Piyasası (Gerçek Zamanlı Piyasa): Elektriğin teslimat saatinde arızalar ve/veya tahmin sapmaları nedeniyle arz ve talebin dengelenememesi durumlarında dengeleme faaliyetleri için kullanılan Sistem İşletmecisi (TEİAŞ) tarafından işletilen ve Piyasa İşletmecisi (EPİAŞ) tarafından uzlaştırılan organize bir piyasadır.
İkili Anlaşma: Gerçek ve tüzel kişiler arasında özel hukuk hükümlerine tabi olarak, elektrik enerjisi ve/veya kapasitenin alınıp satılmasına dair yapılan ve Kurul onayına tabi olmayan ticari anlaşmalarıdır.
